Çok eski zamanlarda dahi örneklerine rastlanan barajlar, en eski yapılardan biri olarak gösterilebilir. Barajlar, çeşitli amaçlara hizmet etmek amacıyla akarsu üzerine kurulmuş yapılardır. Önceleri daha çok sulama ihtiyacı için inşa edilen barajlar günümüzde sulama dışında enerji elde etmek, su baskınlarından korunmak, nehir ulaşımını sağlamak, içme suyu ihtiyacını sağlamak gibi çeşitli amaçlar için inşa edilmektedir.
Bir baraj fonksiyonuna yardımcı olacak yapılar arasında savaklar,su alma yapısı, derivasyon sistemi yer almaktadır. Barajın tamamen dolması durumunda güvenle taşabileceği özel kanala dolusavak denir. Dolusavak debisini azaltmak ve gerektiğinde baraj gölünü tamamen boşaltmak için kullanılan yapıya dip savak denir. Derivasyon sistemi ise baraj inşasının kuru bir otamda yapılmasını sağlamak için akarsu güzargahının geçici bir süre değiştirilmesini sağlar. Barajlar ayrıca, depolanan suyu uzak mesafelere taşımak için tasarlanmış kanallara, tünellere veya boru hatlarına ileten giriş yapıları içerebilir.
Yandan çevirmeli dolusavak topoğrafyanın izin verdiği durumlarda, dolgulu barajlarda yamaçta uygun çalışmalar yapılarak inşa edilir. Dar vadilerde yapılan barajlarda ise huni görevi gören kuyu tipi savaklar inşa edilir.
Bir bölgede hangi tür barajın inşa edileceğine karar verilirken vadinin temel koşulları, alanın ulaşım olanakları ve finans durumu belirleyici olmaktadır. Modern baraj mühendisliğinde kullanılan malzemeler genellikle beton, kaya ve toprak dolgusudur. Mühensilik açısından, barajlar kullanılan malzemeye göre beton barajlar ve dolgulu barajlar olmak üzere iki sınıfa ayrılır.
A.Beton Barajlar
Beton barajları, ağırlık, payandalı ve kemer barajları olmak üzere 3 çeşittir.
Ağırlık Barajları
Ağırlık barajları baraj gölündeki suyun itme kuvvetine ağırlıkları ile karşılık koyan barajlardır. Düz olarak veya memba(suyun bulunduğu taraf) tarafına doğru hafif kavisli veya ikisinin birleşmesi şeklinde yapılır. Genelde yamuk ve üçgen kesitli olan ağırlık barajları temel kayasının sağlam olduğu durumlarda tercih edilir.
Payandalı Barajlar
Suyu tutan geçirimsiz bir yüzey ile destek görevi görüp suyun itme gücünden kaynaklanan kuvveti temele ileten payandalardan oluşur. Payandaların dayandıralacağı kayanın sağlam olması istenir. Genellikle geniş vadilerde tercih edilir. Payandalar arası boşluklar olması daha az malzeme kullanılmasını sağlar ve maliyetini nispeten azaltır.
Kemer Barajları
Genellikle güvenlik açısından tercih edilen kemer barajları akarsuyun memba(suyun bulunduğu taraf) tarafına doğru kavisli tek bir duvar şeklinde yapılır. Kavisli yapılan duvar suyun itme kuvvetini vadi yamaçlarına iletir. Dolayısıyla kemer barajlarının yamaçları sağlam vadilere inşa edilmesi gerekmektedir.
B.Dolgu Barajları
Doğada bulunan kum, çakıl, silt ve kil gibi malzemeleri kullanarak yapılan barajlardır. Daha çok geçirimsiz olmayan kayalardan oluşmuş ve geniş vadilere yayılmış vadilerde tercih edilir.
Toprak Dolgu Barajları
Baraj gövdesi sıkıştırılmış toprak katmanlarından oluşan barajlardır. Geçirimsizliği sağlamak için ortasında kil veya betondan çekirdek bulunmaktadır.
Kaya Dolgu Barajları
Baraj kurulacak bölgeye malzeme taşımanın maliyetli olduğu durumlarda tercih edilir. En kesitleri yamuk şeklinde olan bu barajlarda da geçirimsizliği sağlayan çekirdek kısımları bulunur. Gerekli görüldüğü takdirde su tarafı çelik gibi geçirimsiz bir malzeme ile de kaplanarak geçirimsizlik sağlanabilir.
kaynakça:
1.https://www.slideshare.net/RAHULSINHA1993/dams-types-of-dams
