İskoçya’da yer alan Skara Brae Neolitik Dönem yerleşimi o döneme ait bölgedeki en iyi korunagelmiş yapı topluluğuna sahip olma özelliği gösteriyor. Kuzey İskoçya’nın son derece taşlı ve vahşi Orkney Adaları’ında konumlanan köy, 1850’de şiddetli rüzgâr ve güçlü gelgitlerle üçbin yılı aşkın bir süredir köyün üzerini örten çimler sökülünce ortaya çıkmıştır. (büyük bir olasılıkla köy yine böyle bir fırtınanın sonunda gömülmüştü.) Fırtınada yerleşmede bulunan taş yapıların duvar sınırlarının belli olmaya başlaması, bölgede toprak sahibi olan William Watt’ın ilgisini çekmiştir ve böylelikle Watt, burada ilk kazı çalışmalarının başlamasına öncü olmuştur. 1868 yılında yapılmaya başlanan kazı çalışmaları ile dört yapı kalıntısı açığa çıkarılmıştır. Bölgede gerçekleşen diğer fırtınalar daha önce kazılmış yapılara zarar verdiyse de yerleşme genel olarak 1925 yılına kadar bozulmadan korunmuştur.
Karbon 14 Analiziyle Değişen Tarih
Daha sonraki dönemde yapılan kazı çalışmaları 1928 ve 1930 yılları arasında devam etmiştir. Bugün yerleşmede açığa çıkarılan yapılar o dönem kazıları ile ortaya çıkarılan yapılardır. O dönem yapılan kazı çalışmalarında yerleşmenin (yaklaşık MÖ 500) Demir Çağı’na tarihlendiği düşünülse de sonradan öyle olmadığı anlaşılmıştır.1970’li yılların başında yapılan karbon 14 analizleri yerleşmenin yaklaşık 600 yıllık bir süreçte kullanıldığını ve MÖ 3200-2200 yılları arasında Geç Neolitik Döneme tarihlendiğini ortaya koymuştur.
Skara Brae’de Yerleşim
Adada hiç ağaç olmadığından evler, taş rafları, masaları ve yataklarıyla tamamen taştan yapılmıştır. Böylece, çürümekten kurtularak Neolitik Britanya’da yaşamın nasıl olduğunu anlamamızı sağlamışlardır.
Bugün Skerrabra veya Skara Brae olarak adlandırılan yerleşmede, birbirine alçak geçitlerle bağlı 8 yapı yer alıyor.
Yerleşimi örten kum tabakası, yapıları ve yapıların içerdiklerini inanılmaz derecede korunmasını sağlamıştır. Yapıların duvarları halen ayakta korunagelmişken geçitlerin döşendiği taş döşemeler orijinaldir. Yapıların bu derece korunmuş olması İskoçya’daki Orkney Bölgesi’nin Neolitik Dönem yaşamına ait eşsiz bilgiler sunmaktadır.
Her ev kendi içinde aynı temel tasarımı paylaşıyor; merkezde ateş yeri olan geniş dörtgen planlı oda, her bir tarafta yatak ve kapı girişinin karşısında ise masa yer alıyor.
Skara Brae yavaş yavaş kuma gömülerek aşamalı olarak terk edilmiştir. 4000 yıl boyunca derece derece kumla kaplanan yerleşmeyi görmek imkânsız hale gelmiştir.
Günümüzde bu Neolitik köy, kıyı erozyonu, deniz ve kum aşındırmasına karşı tehdit altındadır. Buna ek olarak yerleşmeyi ziyaret eden çok sayıda ziyaretçi de yerleşme için sorun teşkil edebiliyor. Bu hasarı en aza indirmek için yerleşmede bazı önlemler alınmaya devam etmekte.
KAYNAKÇA: Mimarlığın Öyküsü, Leland M. Roth, S:215,216
https://www.visitscotland.com/info/see-do/skara-brae-prehistoric-village
