İnşaat mühendisliğinin ilgilendiği alanlardan birisi de kıyılardır. Kıyı mühendisliği olarak adlandırılan bu branş daha çok sahilleri korumaya ve düzenlemeye yönelik çalışmalarla ilgilenir. Kıyı mühendisliğinde adını en çok duyacağımız yapılardan olan dalgakıranlar, belirli tasarım ilkelerine göre tasarlanır. Peki dalgakıran nedir? Dalgakıran tasarımı için nelere dikkat edilmelidir? (Bu yazımızda tasarıma yönelik değil,daha çok dalgakıranlar hakkında genel bilgiler verilecektir.)
Dalgakıranlar, limanları ve sahilleri açıktan gelen dalgalara karşı korumak amacı ile inşa edilen yapılardır. Bu yapılar sayesinde liman yapılarının ve limana yanaşan deniz vasıtalarının güvenliği sağlanmış olur.
Dalgakıran tasarımında dikkate alınan hususlar:
- Dalga iklim istatistiği ve buna bağlı dalganın şiddeti, yüksekliği ve yönü; yapılacak olan dalgakıran türünü, kesitin boyutlarını ve diğer fiziksel özelliklerini belirler.
- Yapıya bağlı deniz tabanının hareketi : Dalganın kırılması ile akım türbülanslı bir hal alır ve taban malzemesinin büyük bir ölçüde askıda kalmasına sebep olabilir.Bu askıda kalan malzeme, dalganın etkisi ile kıyılara gelir ve birikme yapabilir.
- Yapının kıyının rejimine olan etkisi ( Yukarıdaki madde ile bağlantılıdır.)
- Sosyal,ekonomik ve çevresel etkiler.
- Dalgakıranlar yapısal özelliklerine göre çeşitlerine ayrılır.İlk olarak taş dolgu dalgakıranlar kısaca, değişik büyüklük ve şekildeki taşların heterojen olarak birleşmesinden meydana gelen dalgakıranlardır.Çekirdek tabakası, çok küçük taneli ocaktan gelen taşlardan oluşur.Bu tabaka,daha büyük boyutlardaki taş parçalarından ya da beton bloklardan (tetrapot, cob, dolos vb) oluşan bir veya iki kaplama tabakasıyla korunur.Taş dolgu dalgakıran imalatı için öncelikle, yakın çevrede istenilen kalite ve özellikte taş verebilen ocağın bulunması gerekmektedir.
Taş dolgu dalgakıranda meydana gelebilecek hasarlar:
- Dalga sebebi ile üstte meydana gelebilecek aşınmalar, oyulmalar
- Topukta erozyon oluşumu
- Çekirdekteki malzeme kaybı
- Taş dolgu dalgakıranlarda,genellikle tam hasar meydana gelmez, oluşan hasarlar daha çok düzeltilmesi kolay ve az maliyetli hasarlar oluşur.
Dalgakıran İmalatı
İmalat kısmı için imalatı bitmiş bir dalgakıran üzerinden konuşulursa daha anlaşılır olacağını düşünüyorum. Bu dalgakıran Türkmenistan Awaza bölgesinde inşa edilmiş bir dalgakıran, Hazar Gölü’nde ve 570 m uzunluğundadır. 3 tabakadan oluşmaktadır. 1,15×1,15×1,15 boyutlarındaki beton bloklar deniz suyuna dayanıklı olan sülfatlı çimento içermektedir. Çekirdek dolgu malzemesinin korunması amacı ile,örgülü geotekstil filtre bez kullanılmıştır. Dalgakıranın imalatından sonra, proje kapsamında dalgakıranın kafa kısmına kafe yapılması öngörülmüş ve bu sebeple kafa kesiti geniş tasarlanmıştır. Eğer dalgakıranın üstünde yol ve küçük imarlar yapılması planlanıyorsa kret yani başlık genişliği daha kalın olmalıdır. Daha sonra bu kısma kazıklı temel üzerine çelik konstrüksiyon şekilde kafe yapılmış ve kafeye ulaşım sağlanması için dalgakıran üzerine asfalt yapılmıştır.
Dalgakıran Çekirdek Dolgu İmalatı
Fotoğraflarda görüldüğü gibi, kamyonlara yüklenen malzemeler denize dökülerek, doldur-ilerle mantığı ile çekirdek dolgu imalatını gerçekleştirilir. Dalgalı havalarda malzemeyi tutmak, yapıya şeklini vermek zorlaşır. Çekirdek dolgunun imalatı aşamasında herhangi bir koruyucu tabaka olmadığından, hakim rüzgar ve şiddetli dalganın geldiği açık deniz tarafına geçici koruma tabakası yapılmıştır.
Dalgakıran Filtre Tabakası
Filtre kumaşı, koruyucu tabakanın altında kalan çekirdek dolgunun tutulabilmesi için kullanılır. Filtre uygulaması yapılmaz ise, çekirdek dolgu dane çapı oldukça düşük malzemeler olduğundan, zamanla dağılır ve dalgakıranın altı boşalır. Bu durumda çökmeler oluşacak, dalgakıranın stabilizesi bozulacaktır. Bir dalgakıran yaklaşık olarak 2 senede oturmasını tamamlar. Dalgakıran oturduktan sonra sıkışma işlemi tam anlamı ile gerçekleşmiş olur. Filtre bezi, bu süreçte çekirdek dolguyu muhafaza eder.
Taş Şilte Tabakası
Çekirdek dolgunun ilk koruyucu tabakası, şilte tabakasıdır. Dane çapı çekirdek dolgudan daha büyük olan malzemeden oluşur. Yapılış amacıysa çekirdek dolgu ve filtre bezini korumak, üstündeki koruyucu tabakanın üretimi için zemin hazırlamaktır. Filtre bezinin üstüne kaldığı için kum içermez, sadece çakıl gibi malzemeler içerir. Bu sayede oturma süresince kayıp daha az olur. Ayrıca filtre bezini, üstündeki ağır tabakanın zorlayıcı etkisine karşı da korur. Filtre bezi serilirken taş şilte tabakası da bu süreçte yapılır. Böylelikle filtre malzemesini yerleştirmek ve sabit tutmak da daha kolay hale gelir.
Dalgakıran Koruyucu Tabaka
Taş Şev Tabakası : En son koruyucu tabakasıdır.Deniz etkilerine karşı yapıyı ilk savunan tabakadır.
Küp Blok Tabakası: Açık deniz tarafında son koruyucu tabakadır.Küp bloklar genel olarak sahada prekast kalıplarda imal edilerek dalgakırana nakledilir.Vinç ve küplere uygun aparat yardımı ile rastgele olarak yerleştirilir.Rastgele olma sebebi, dalga etkisini sağlıklı bir şekilde sönümlemesi içindir. Nizami(düzenli) bir yerleşimde, boşluklar kalır ve dalgaya karşı tam koruma sağlanamaz.
Kısaca dalgakıranlar, projesi yapılan alana ve dalga iklim istatistiklerine göre tasarlanması gereken yapılardır. Verilere göre malzeme seçimi ve boyutlandırma yapılır.
Yapılar ve teknik konular hakkında daha fazla içerik için buraya tıklayarak sitemizin “teknik” bölümüne ulaşabilirsiniz.