Yeraltı yapıları günümüzde şehir planları ve toplu projeler için kilit taştır. Bu yeraltı yapıları kanalizasyon, telefon, doğalgaz vb. insan hayatını kolaylaştırıcı unsurların transferini sağladığı gibi, ulaşım ağını genişletmek için de son yüzyılda yoğun bir şekilde kullanılmaya başlandı. Gelişen teknoloji ile artık kazıların büyük çoğunluğu köstebek lakaplı TBM ( Tunnel Boring Machine ) dediğimiz araçlar ile sağlanıyor.
Peki TBM nedir?
Toprak, kaya ve benzeri zeminleri dairesel kesitli keserek tünel açmaya yarayan araca TBM denir. Bu araçların çapları 1 metre ila 15 metre arasında değişmektedir. İstenilmeyen yer altı hareketlerini önleme yeteneği, hızlı çalışması ve çoğu zemine adapte olabilecek çeşitlerinin olması, TBM’in günümüzde tercih edilmesinin başlıca sebepleridir. TBM’in performansı birkaç parametreye bağlıdır. Bunlar: kayaç karakteristikleri, keski geometrisi, TBM özellikleri olarak sıralanabilir.
Neden TBM?
- Kazı hızı diğer araçlara kıyaslanacak olursa oldukça yüksektir. Zemin yapısı ve özelliklerine bağlı olarak bir günde alınabilecek mesafe değişkenlik göstermektedir.
- TBM içinde çalışan işçi sayısı oldukça azdır böylelikle işçilik maliyeti düşmektedir.
- TBM ile kazılan yerlerde toz miktarı çok azdır. İşçi sağlığı yönünden de TBM’i tercih etmek avantajlıdır.
- TBM ile kazılan tünel içerisinde patlatma veya makineden kaynaklı yüksek ses söz konusu olmadığından yerleşim yerlerinin yakınlarında rahatlıkla kullanılabilir.
TBM Sınıfları :
Slurry Pressure Balance (SPB) ve Earth Pressure Balance (EPB) ve Hard Rock olmak üzere TBM’ler 3 sınıfta incelenir.
Slurry Pressure Balance ve Earth Pressure Balance TBM :
Avantajları:
- Yumuşak, ıslak ve dengesiz zeminlerde kolay tünel açmayı sağlarlar.
- Üstten gelen ve yanal kuvvetleri sınırlandırır ve tünel duvarı oluştururlar. Böylelikle kazılan tünel içinde tekrardan duvar yapımı söz konusu olmaz. Bu durum da daha az maliyet anlamına gelir.
- Ayrıca SPB yüksek su basınçlarına karşı da dayanıklıdır.
Dezavantajları:
- Bu TBM’lerin yapımı oldukça zahmetli ve pahalıdır.
- Önemli derecede yedek parça stoğu ve güç gerektirmektedir.
- Büyük taşlar ve kayalar karşısında SPB yetersiz kalabilmektedir.
Temel Farklılıkları:
- Performans ve TBM hızı zeminden zemine değişiklik gösterir. Günlük ortalama hızları SPB için 5-30 metre, EPB için 9-35 metredir.
SPB Çalışma Prensibi:
Kesici diskin üzerinde bulunduğu kafa hidrolik motorlar tarafından dönderilir. Bu dönüş etkisiyle kazılan toprak kazı odasında bentonit süspansiyonuyla karışır ve bentonitle birlikte tünel dışına pompa ve borularla basılır. Burada önemli olan zemin basıncını sabit tutabilmektir. Bu sistemde tamir ve bakım personeli için basınç odası gereklidir.
EPB Çalışma Prensibi:
Kesici diskin üzerinde bulunduğu kafa hidrolik motorlar tarafından dönderilir. Kesici kafadaki kapaklar açılır ve kazılan toprak kapaktan konveyöre dökülür. Çıkan hafriyat vidalı konveyörden, bantlı konveyöre aktarılır ve işlem devam ettirilir. Bu makinalar maksimum 3 bar yeraltı su basıncına kadar çalışabilmektedir.
Hard Rock TBM:
Çalışma Prensibi:
Kesici kafanın üzerine monte edilmiş kaya kesiciler dönerek yüzeyi parçalar. Kazı sonucu ortaya çıkan atık konveyör banta yönlendirilir. Kaya kesiciler ile zemini sürekli temas halinde tutabilmek içinse itme silindirleri ile kesici kafalara basınç uygulanır.
Avantajları:
- Sert ve zorlu kayaların bulunduğu ortamlarda kalkan ve kesici kafalar ile tünel açmak için kullanılır.
- Diğer TBM türlerine göre en büyük avantajı, sürekli bir biçimde kontrollü ve hızlı bir tünel açma modeline sahip olmasıdır.
- Günde ortalama 12 metre ila 50 metre arası mesafeyi tünellemektedir.
Dezavantajları:
Hard Rock TBM, diğer türler arasında en pahalı olanıdır. Tünel kalitesinin, yüksek sermaye maliyetini dengeleyebileyeceği uzun tünellerde kullanılmaktadır.
KAYNAKÇA:
https://www.therobbinscompany. com
Eğer yazımızı beğendiyseniz ve sektörle ilgili daha fazla bilgiye ulaşmak için sitemiz alt başlıklarından “Teknik” alt başlığına göz atabilirsiniz.